چگونه کودک دوزبانه تربیت کنیم؟

دوزبانه کردن کودک و یا حتی سه زبانه کردن کودک در بسیاری از کشورهای پیشرفته یک امر عادی به شمار میرود. بویژه، از این جهت که در این کشورها، مهاجرت به آن ها، بسیار است.  به همین جهت، کودکان این افراد، خواه ناخواه در معرض دوزبانه شدن هستند. درمواردی هم که ملیت پدر و مادر و محل زندگی آن ها متفاوت باشد، کودک ممکن است حتی سه زبانه شود.

بسیاری از افراد با یک زبان ، فرزند خود را در معرض زبان دوم قرار می دهند تا روند شکل گیری زبان دوم انجام شود. بعنوان مثال سایت chalkacademy.com را نگاه کنید. یک مادر در آمریکا که نژاد چینی دارد و همسرش اهل کره ی جنوبی است و دو فرزندشان سه زبانه هستند. زبان انگلیسی را در محیط یاد می گیرند. زبان چینی را از مادر و زبان کره ای را از پدر خود می آموزند. از چنین نمونه هایی بسیار هست، فقط نیاز به جستجو دارد. به عنوان مثال، در ژاپن هم بعضی خانواده ها به مدت یک ساعت فرزندانشان با یک نیتیو زبان انگلیسی در تماس هستند.

در کشور خودمان هم اکثر افراد حداقل دوزبانه محسوب می شوند. مثلا فردی ترک یا کرد یا لر و بختیاری یا بلوچ یا عرب و … است و در عین حال زبان فارسی هم می داند. شاید بگویید اینها لهجه هستند نه زبان اما باید بگویم ازنظر گفتاردرمانی( من از یک فرد متخصص این رشته دارای مدرک ارشد گفتاردرمانی و دکتری روانشناسی بالینی سوال پرسیدم) حتی لهجه ها را نیز بعنوان یک زبان جدید برای کودک در نظر می گیرند. بویژه اینکه بعضی لهجه ها هر چند ساختار شاید کمی مشابه باشد؛ اما واقعا شکل کلمات و تلفظ آنها متفاوت است و همچنین بعضی واقعا زبان دیگری هستند. 

تفاوت شروع آموزش زبان از کودکی با بزرگسالی چیست؟

به عنوان مثال، شما جمله ای را با گویش خودتان بیان می کنید؛ آیا نیاز است این جمله را در ذهنتان ترجمه کنید؟ مسلما خیر چون ذهن شما به ترجمه نیاز ندارد. همین دلیل یکی از دلایل مهم شروع زبان از کودکی است. ذهن ترجمه نمی کند. وقتی می شنود، بلافاصله درک می کند و پاسخ را می داند. چه بسا افرادی که در بزرگسالی زبان دیگری را آموختند و سالها در خارج از کشور زندگی کرده اند، اما همچنان گاهی ذهنشان ابتدا ترجمه می کند. علاوه بر این ذهن پویای کودکان قابل مقایسه با ذهن یک فرد بزرگسال نیست.

اگر کودک دچار لکنت و مشکل تاخیر گفتار شد چه؟

روند کامل شدن شکل گیری زبان در کودکان، تا حدود ۵ سالگی است. البته ممکن است تاخیر گفتار در بعضی کودکان اتفاق بیفتد که طبیعی است و با صحبت کردن و شعر خواندن و داستان خواندن با کودکان سرعت گفتار بیشتر می شود. یکی از مواردی که ما والدین در مورد کودکانمان توجه نمی کنیم، توانایی درک آنها از جمله های ما است.

تند صحبت کردن یکی از مواردی است که به راحتی می تواند برای گفتار فرزندان ما مشکل ایجاد کند. جملات بلند و پیچیده هم همینطور می باشد. مثلا بهتر است به جای اینکه بگوییم ” بیا بغلت کنم” دستها را باز کنیم و بگوییم ” بغل” اینگونه از کلمات و افعال درک بهتری خواهند داشت و زودتر فعل بغل کردن را یاد میگیرند. هنگامی که از یادگیری او مطمئن شدید، می توانید از جمله های کوتاه دو و سه کلمه ای استفاده کنید.

و اما لکنت گرفتن یک دوزبانه چگونه است؟ موارد موثر بر لکنت معمولا یک مورد نیست پس نمیتوان دوزبانه را عامل اصلی دانست. احتمالا بهتر است دنبال پیش زمینه های بیشتری باشیم. شاید با درنظر گرفتن سایر پیش زمینه ها، دوزبانه شدن هم به همراه بقیه عوامل، کار را برای ذهن کودک سخت تر کند.

به همین دلیل اگر شما پیش زمینه ها را سنجیدید و احتمال لکنت شدن را دادید؛ آنگاه شاید بهتر باشد تا ۵ سالگی صبر کنید. یا با یک متخصص گفتار درمانی برای شروع کار صحبت کنید. اما باید بدانید که دوزبانه شدن واقعا عامل اصلی لکنت نیست.

روش درست دوزبانه کردن چگونه است؟

روش ها کمی متفاوت است، شما با توجه به شرایطتان کدام را می پسندید؟ مثلا فردی می خواهد به فرزندش، که از قضا زبان دیگری را توسط محیط می آموزد، زبان مادری خودش را بیاموزد. مسلما در قدم اول سعی میکند با فرزندش به زبان مادری صحبت کند. و کم کم کلمات و خواندن و نوشتن و شمردن را بیاموزد. در هر صورت خودش یک نیتیو زبان مادری اش محسوب می شود.

اکثر ما ترجیح می دهیم فرزندمان از ابتدا زبان بین المللی انگلیسی، را بیاموزد. پس بهتر است در ادامه با همین زبان مثال را شروع کنیم. یکی از بهترین روش برای یادگیری زبان توسط کودکان به صورت غیر مستقیم است. و همچنین یادگیری کلمه صرف کافی نیست چون یادگیری ذهن کودکان با بزرگسالان متفاوت است. بهترین روش یادگیری زبان خارجی حتی برای بزرگسالان ترکیب جملات است. از طرفی تلفظ صحیح و نیتیو هم مسئله مهمی است. اگر ما خودمان بخواهیم به فرزندانمان آموزش دهیم به احتمال بسیار زیاد، کودک کلمات و جملات را با تلفظ صحیح همچون یک نیتیو فرا نمی گیرد. مسلما پیدا کردن افرادی که زبان انگلیسی را همچون نیتیو بیان کنند کم است. از دیگر مزایای روش غیر مستقیم این است که نیازی نیست خودتان زبان انگلیسی (یا هر زبان دیگری)، بلد باشد. قبلا در همین متن گفتیم که مزایای یادگیری زبان در کودکی این است که ذهن نیاز به ترجمه ندارد، پس ترجمه کردن کلمات و جملات به فارسی ممنوع.

پس بهترین روش، یک روش غیر مستقیم است؛ که ما در آن دخالتی نمی کنیم، تا لهجه کودک مشکل پیدا نکند و همچنین ذهن کودک ترجمه ای نشود. تازه اصلا نیازی نیست خودتان انگلیسی بلد باشید. اما شک نکنید، مهارت زبان انگلیسی خودتان هم پیشرفت خواهد کرد. اینگونه است که، آموزش زبان جدید به کودک، دیگر دردسری ندارد.

نکته مهم ۱ : یادتان باشد آموزش مستقیم به کودک زیر ۷ سال نه تنها ممکن است اثر مثبتی نداشته باشد بلکه می تواند اثر منفی ماندگاری برجا بگذارد. پس دقت کنید که بهتر است در روند آموزش کودک دخالتی نشود تا کودک نسبت به یادگیری بی میل نشود. پس ترجمه کردن و سوال پرسیدن و اجبار برای دیدن برنامه ها نباید باشد.

نکته مهم ۲ : کارشناسان خبره در این حیطه توصیه می کنند که شما با دوزبان با فرزندتان صحبت نکنید. هر والد فقط یک زبان. پس بهتر است شما زبان مادری یا محلی را انتخاب کنید.

روش غیر مستقیم چیست؟

بعنوان مثال کارتون یا انیمیشن، فیلم یا مستند و … فقط باید به زبان انگلیسی باشد و شما هم در روند یادگیری کودکتان دخالتی نکنید؛ تنها می توانید با آنها تماشا کنید . فراموش نکنید ترجمه کردن ممنوع است. البته مسئله مهمی که باید به یاد داشته باشید این است که حتما باید این کارتون ها و فیلم ها متناسب با سن فرزندتان باشد(البته نه تنها فیلم های زبان انگلیسی بلکه شما در تلویزیون وطنی هم نباید اجازه بدهید فرزندتان موارد خارج از سن خود را مشاهده کند). و اینکه به مدت طولانی در طول روز نباید فرزندتان با این فیلم ها و کارتون ها مشغول شوند. تلویزیون دوست خیلی خوبی برای کودک نیست. برای بعضی افراد هم ممکن است لهجه امریکن و بریتیش و … مهم باشد ؛ انتخاب با خودتان است.

سن شروع دو زبانه چه سنی است؟

دوره طلایی آموزش زبان دوم زیر ۸ سال است. اما تا ۱۰ سالگی می توانید با روش غیر مستقیم راحت آموزش دهید. بعد از این سن، کمی اوضاع سخت تر می شود، اما غیر ممکن نیست. بعضی افراد از دوره جنینی با صوت انگلیسی مثلا روزی یک ساعت شروع می کنند. اما برای تلویزیون دیدن بعضی میگویند زیر دو سال تلویزیون ممنوع است و به روش دیگری(مثلا فقط صوتی) باید آغاز کرد و بعضی می گویند بالای ۶ ماه (یعنی از ۷ ماهگی) می توان کم کم، کارتون هایی که ویژگی مناسب یک کودک زیر یکسال را دارد، مشاهده کنند. در هر صورت شما با توجه به متد های مختلفی که وجود دارد ( با جستجو در اینترنت با آن ها آشنا خواهید شد) می توانید یک روش را برای کودک خود انتخاب کنید.

خواندن و نوشتن زبان دوم چگونه است؟

زمان مناسب برای تمرین نوشتاری زبان دوم هم هنگامی است که فرزندتان خواندن و نوشتن زبان مادری را فرا گرفته است. مثلا از تابستان کلاس دوم دبستان به بعد.

یادتان باشد توانایی ذهن کودکانتان را دست کم نگیرید.

هدف این نوشتار چه بود؟

هدف این نوشته فقط بیان مختصری درباره دوزبانه کردن کودک است. برای تصمیم گیری درست، هم در دنیای گسترده وب( نه فقط به زبان فارسی) جستجو کنید و هم از افراد متخصص راهنمایی بگیرید و هم از تجربیات دیگران استفاده کنید. کمی هم تجربیات خودتان را مرور کنید.